KAYIP VEYA ÇALINAN MALLARIN VERGİ VE MUHASEBE UYGULAMALARI
08.12.2012
SMMM İsmet KURAK
GENEL BİLGİ
Çalınma veya kaybolma suretiyle zayi olan mallarda durum, vergi kanunları açısından farklı değerlendirilmektedir. Zayi olan mallara ait bedellerin, vergi kanunları açısından gider olarak kabul edilebilmesi için, zayiliğin ticari kazancın elde edilmesi ve idame edilmesi sebebiyle oluşmalıdır. Çalınma ve kaybolma durumlarında, zayi olan malların ticari kazanç sağlama amaçlı bir harcama olarak görülmemesi nedeniyle, bu mallara ait bedeller kanunen kabul edilmeyen giderler olarak kayıtlara alınır ve bu tür kayıplar için karşılık ayrılmaz.
Buna yönelik Danıştay tarafından verilemiş birçok karar mevcuttur. Yine Danıştayın bir kararında “ Çalınan mal bedelinin gider kaydı kabul edilmemiştir. 213 sayılı V.U.K. ‘un 274 ve 273 ile 193 sayılı G.V.K. ‘un 40/1 inci maddeleri hükmü karşısında, çalınan mal bedelinin ticari kazançtan indirilmesine olanak bulunmamaktadır.” denmektedir.(03.10.1979 tarih ve E. 1979/78, K. 1979/2429 sayılı Danıştay 4. Dairesi)
Çalınma veya kaybolma suretiyle zayi olan malların yasal defterlere yapılması gereken kayıtlarda karşılık ayrılmadan direk 689. Diğer O.dışı Gider ve Zararlar Hs. na kanunen kabul edilmeyen gider olarak kayıt edilmeli, eğer çalındığı ispat edilemezse, emtianın ortaklarca işletmeden çekildiği kabul edilerek 131. Ortaklardan Alacaklar Hs. na kayıt yapılması gerekir.
VERGİ USUL KANUNU, GELİR VERGİSİ KANUNU YÖNÜNDEN “MAL MALİYETİNİN GİDER YAZILMASI” DEĞERLENDİRMELERİ
Vergi kanunlarında kaybolan mal bedellerinin zarar olarak kaydedileceğine dair herhangi bir hükme de yer verilmemiştir.
Buna karşılık Vergi Usul Kanunu’nun 278. maddesinde, kıymeti düşen malların maliyet bedeli yerine emsal bedeli ile değerleneceği, aynı kanunun 317. maddesinde de tabi afet yüzünden kayba uğrayan amortismana tabi kıymetlerin, fevkalade ekonomik ve teknik amortisman nispetleri uygulanması suretiyle yok edileceği açıklanmıştır.
Bu hükümlerden de anlaşılacağı üzere, VUK’un kıymeti düşen mallarla ilgili 278. maddesinin lafzı ve ruhuna uymamaktadır.
Çünkü, malların kıymeti düşen mal olarak değerlenebilmesi için, kıymetteki kaybın ticari faaliyetin normal icapları dahilinde meydana gelmiş olması gerekir.
Kaybolma olayı ise, ticari faaliyetin normal icapları dahilinde meydana gelmiş bir olay değildir.
İşletme sahibinin kişisel kusur ve ihmalinden de ileri gelebilir.
Bu nedenle kişi ve kuruluşların ihmalinin faturasını Devlete yüklemek; yani kaybolan, çalınan malın emsal bedelini vergi matrahından düşmek, kanunen mümkün değildir.
Çünkü Gelir Vergisi Kanunu’nun 40. maddesinde, ticari kazancın tespitinde indirilebilecek giderler ayrıntılı bir şekilde sayılmıştır.
Kaybolma hali ise, bunlar arasında yer almamaktadır.
Gerek vergi idaresinin uygulaması, gerekse yargı kararları, meydana gelen kayıpların, kazancın tespitinde gider yazılamayacağı yönündedir.
Konuya ilişkin olarak Maliye Bakanlığı’na yansıyan bir olayda Bakanlıkça; “… Öte yandan, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 40. maddesinde, safi ticari kazancın tespitinde hasılattan indirilecek giderler 8 bent halinde sayılmış olup, bunlar arasında ticari işletmede mevcut varlıkta herhangi bir suretle meydana gelen eksilmelerin gider yazılacağı hususuna yer verilmemiştir. Bu nedenle, çalınan emtia bedelinin vergi matrahının tespitinde zarar veya gider olarak indirilmesi de mümkün bulunmamaktadır.” şeklinde açıklama yapılmıştır.
KATMA DEĞER VERGİSİ KANUNU DEĞERLENDİRMELERİ
KDV Kanunu’nun 30/d maddesinde, Gelir ve Kurumlar Vergisi Kanunlarına göre kazancın tespitinde indirimi kabul edilmeyen giderler dolayısıyla ödenen KDV’nin indirilemeyeceği hükme bağlanmıştır.
Bu hükme göre; kaybolma suretiyle malların yok olması durumunda, bu malların alış bedellerinde gösterilen KDV indirilemeyecektir.
Eğer çalınan mallara ait KDV indirilmişse, indirilen vergilerin malların çalındığı dönemde verilecek katma değer vergisi beyannamesinde hesaplanan katma değer vergisine ilave edilmek suretiyle düzeltilmesi gerekmektedir.
MUHASEBE UYGULAMALARI
Örnek; (Z) işletmesine ait 1 ton peynir bir nakliye aracına yüklenmiş olup, alıcısına teslim edilmek üzere faturası da kesilmiştir.
Daha sonra, peynirlerin alıcısına ulaşmadığı nakliye aracının da kaybolduğu (plakanın sahte olduğu) öğrenilmiştir.
Peynirlerin fatura bedeli 1.000,00-TL+%8 KDV’dir.
Satılan peynirlerin maliyet bedeli 500,00.-TL olup, buna ilişkin yüklenilen KDV ise 40,00.-TL dir.
1- Satış Kaydı
–––––––––––––––––––––––– / ––––––––––––––––––––––––
120 ALICILAR 1.080,00
600 YURT İÇİ SATIŞLAR 1.000,00
391 HESAPLANAN KDV 80,00
–––––––––––––––––––––––– / ––––––––––––––––––––––––
2- Düzeltme Kayıtları
Alıcı, gönderilen malı teslim almayıp, iade faturası düzenlemişse 612 “Diğer İndirimler” hesabını kullanarak aşağıdaki düzeltme kaydını yapabilir;
–––––––––––––––––––––––– / ––––––––––––––––––––––––
612 DİĞER İNDİRİMLER 1.000,00
10 Kaybolan mallar
191 İNDİRİLECEK KDV 80,00
120 ALICILAR 1.080,00
–––––––––––––––––––––––– / ––––––––––––––––––––––––
Söz konusu malların (peynir) stoklardan maliyet bedeli üzerinden çıkışı ve daha önceki dönemlerde yüklenilmiş olan KDV indiriminin bu dönem beyannamesine eklenmek suretiyle iptali gerekir.
–––––––––––––––––––––––– / ––––––––––––––––––––––––
689 DİĞ.OL.DIŞI GİD.VE ZARARLAR 540,00
10 Kan.Kab.Edilmeyen Gid.
01 Çalınan mallar
152 MAMÜLLER 500,00
391 HESAPLANAN KDV 40,00
47 İndirimi kabul edilmeyen KDV
–––––––––––––––––––––––– / ––––––––––––––––––––––––
3- Sigorta Tazminatının Alınması
Çalınan ya da kaybolan malların sigortalı olması durumunda; malların firma aktifinden çıkartılmasından doğan kanunen kabul edilmeyen gider, alınan sigorta tazminatı kadar azalır, aşan kısım vergiye tabi gelir olarak kayıtlara alınır.
Bu konuda T.C. Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü’nün 30.12.1999 tarih ve 8.07.0.GEL.O.49/4913-62 sayılı Özelgesinin özetinde “Çalınan emtia değerinin gider olarak dikkate alınması mümkün değildir. Çalınan emtia ile ilgili olarak sigortadan alınan tazminatın emtianın değerini aşan kısmının gelir olarak dikkate alınması gerekmektedir” denilmektedir.
Kaybolan malların karşılığı sigorta şirketinden 540,00 TL tazminat alması durumunda, önceki kayıtlara ek olarak aşağıdaki kaydın da yapılması gerekmektedir.
–––––––––––––––––––––––– / ––––––––––––––––––––––––
102 BANKALAR 540,00
679 D.O.DIŞI GELİR VE KARLAR 540,00
–––––––––––––––––––––––– / ––––––––––––––––––––––––
SONUÇ
Vergi kanunlarımıza göre;
Sermaye ve sermayenin herhangi bir unsurunda meydana gelen değer kayıplarının düşük bedelle değerlenmesi veya değişik yollarla sonuç hesaplarına intikal ettirilmesi, esas olarak ticari ve zirai faaliyetlerin normal bir şekilde işleyişinden veya tabii afetler yüzünden değer kaybına uğramasından doğmuş olması şartlarına bağlanmıştır.
Bu nedenle;
Çalınan mallar, ancak Kanunen Kabul Edilmeyen Gider olarak dikkate alınması suretiyle muhasebeleştirilmesi mümkün bulunmaktadır.
Çalınması veya kaybolması nedeniyle indirimi kabul edilmeyen katma değer vergisi, düzeltmeye konu edileceği gibi, gelir ve kurumlar vergisi matrahlarının tespitinde bir gider unsuru olarak da kabul edilmeyecektir (KDVK md:30/d). Yani indirilemeyen bu katma değer vergisi, kanunen kabul edilmeyen gider niteliğindedir.
Mali Bülten
Pratik Bilgiler
Dökümanlar - Belgeler
Güncel Haberler